Giovanni Bernardone przychodzi na świat w 1181 roku we Włoszech. Jego matka chrzci go pod imieniem Giovanni. Natomiast jego ojciec, Pietro di Bernardone, bogaty kupiec sukna wracający właśnie z podróży służbowej do Francji, nazywa synka „Francesco”, czyli „mały francuz”. Dorasta w burzliwym okresie w historii Italii, przez co jest zmuszony wstąpić do wojska w 1202 roku i trafia do niewoli. Tam, podupada na zdrowiu i ledwo zdrowieje. W 1205 roku liczy na rozwój kariery wojskowej. Jednak niedługo po wyjeździe na front ma sen, który zachęca go do porzucenia wojowniczych planów i pójścia za Chrystusem. Po powrocie do Asyżu rozpoczyna się jego duchowe przebudzenie. Pewnego dnia, modląc się przed krucyfiksem, słyszy głos proszący go o „naprawę zrujnowanego kościoła”. Franciszek bierze ten rozkaz dosłownie i przystępuje do odbudowy zrujnowanych kaplic i kościołów. Poświęca się również pomocy trędowatym, a po pewnym czasie dołącza do niego dwóch mieszczan z Asyżu.
W 1208 roku Franciszek decyduje, by odtąd żyć w zgodzie z Ewangelią i rozpoczyna wędrownie głosić kazania wraz z niewielką grupką pokutników z Asyżu, która liczyła wówczas dwunastu członków. Franciszek udaje się do Rzymu, aby uzyskać aprobatę papieża Innocentego III. Papież, początkowo podejrzliwy, ostatecznie aprobuje „formę życia” i zezwala grupie na szerzenie pokuty. „Ewangeliczne bractwo” szybko odnosi sukces. W 1212 roku Franciszek przyjmuje Klarę Offreduccio, która zostanie świętą Klarą z Asyżu i wspólnie zakładają Zakon Ubogich Sióstr Świętej Klary, zwanych później Klaryskami.
W 1217 roku niektórzy bracia zostają wysłani zagranicę. Franciszek wyjeżdża do Francji, ale zatrzymuje się we Florencji. Dwa lata później, udaje się na Wschód, pragnąc odwiedzić święte miejsca, odnaleźć krzyżowców i umrzeć jako męczennik. W 1219 roku Franciszek poznaje sułtana Mailika-al-Kamila w Damietcie w Egipcie. W następnym roku, pięciu braci umiera śmiercią męczeńską w Maroku, przez co święty Antoni Padewski dołącza do rodziny franciszkanów. Stopniowo zakon franciszkański staje się coraz bardziej zinstytucjonalizowany. Franciszek spisuje pierwszą regułę braci mniejszych, która jednak nie zostaje dopuszczona.
W 1222 roku, na prośbę świeckich, Franciszek zakłada kolejny zakon znany dziś jako Franciszkańskie Bractwo Świeckich. Rok później udaje się do pustelni, gdzie wraca do pisania reguły. Tym razem zostaje ona zatwierdzona w bulli „Solet annuere” papieża Honoriusza III. W roku 1223 Franciszek obchodzi Boże Narodzenie w Graccio, gdzie po raz pierwszy urządzona zostaje szopka bożonarodzeniowa. Wkrótce potem chory Franciszek ponownie oddala się, by tym razem napisać regułę dla pustelni. W klasztorze w Alverne otrzymuje stygmaty. Franciszek jest coraz częściej chory i postanawia zamieszkać w chatce przy kaplicy San Damiano. Niedługo potem ślepnie, ale mimo tego, udaje mu się jeszcze napisać w 1225 roku „Pieśń Słoneczną”.
Franciszek umiera 4. października 1226 roku w Asyżu i zostaje kanonizowany dwa lata później, w 1228 roku przez papieża Grzegorza IX. Jego grób znajduje się w Bazylice Świętego Franciszka. Jego święto przypada na dzień jego narodzin w Niebie, 4 października. Jest świętym patronem Włoch, zwierząt, ekologii i harcerzy.
Kościół uznał ponad czterdzieści cudów świętego Franciszka opowiedzianych przez świętego Bonawenturę. Ściany bazyliki w Asyżu są pokryte freskami przedstawiającymi życie świętego Franciszka. Wykonał je Giotto di Bondone w XIII wieku. Opowiada w szczególności o dwunastu cudach świętego Franciszka, oto niektóre z nich:
Najpewniejszym sposobem na poznanie świętego Franciszka jest lektura jego pism. Pokazują one, jak ewoluował jego sposób myślenia wraz z postępem rozwoju duchowego. Pozwalają one również poznać początki jego wielkiego dzieła, ponieważ są najstarszymi dostępnymi źródłami na temat franciszkanów. Pisma te zostały napisane przez Franciszka, samodzielnie lub ze współpracownikami:
Najwyższy, wszechmocny, dobry Panie!
Twoja jest sława, chwała i cześć
I wszelkie błogosławieństwo.
Tobie jednemu, Najwyższy, one przystojną
I żaden człowiek nie jest godny mówić o Tobie.
Pochwalony bądź, Panie mój, ze wszystkimi Twymi stworzeniami,
szczególnie z panem bratem słońcem,
przez które staje się dzień i nas przez nie oświecasz.
Jest ono piękne i promienne wielkim blaskiem:
O Tobie, Najwyższy, daje świadectwo.
Pochwalony bądź, Panie, przez siostry nasze gwiazdy i księżyc:
Ukształtowałeś je na niebie jasne i cenne, i piękne.
Pochwalony bądź, Panie mój, przez brata wiatr
i przez powietrze, i chmury,
i przez pogody, i wszystkie pory roku,
przez które Twoim stworzeniom dajesz utrzymanie.
Pochwalony bądź, Panie mój, przez siostrę wodę,
która jest bardzo pożyteczna i pokorna, i cenna, i czysta.
Pochwalony bądź, Panie mój, przez brata ogień,
którym rozświetlasz noc: i jest on piękny i wesoły,
i krzepki, i mocny.
Pochwalony bądź, Panie mój, przez siostrę; nasza, matkę ziemię,
która nas utrzymuje i chowa, i wydaje różne owoce
z barwnymi kwiatami i trawami.
Pochwalony bądź, Panie mój, przez tych, którzy przebaczają
Dla Twej miłości i znoszą słabości i utrapienia.
Błogosławieni ci, którzy je zniosą w pokoju,
ponieważ przez Ciebie, o Najwyższy, będą uwieńczeni.
Pochwalony bądź, Panie mój, przez siostrę nasza śmierć cielesna,
której żaden człowiek żywy uniknąć nie może.
Biada tym, którzy umierają w grzechach śmiertelnych!
Błogosławieni ci, których śmierć zastanie w Twej woli najświętszej,
ponieważ śmierć druga zła im nie uczyni.
Chwalcie i błogosławcie mojego Pana i dziękujcie Mu
i służcie z wielką pokorą.
Dobry Panie, uczyń z nas narzędzia Twego pokoju;
abyśmy siali miłość, tam, gdzie panuje nienawiść;
wybaczenie, tam, gdzie panuje zwątpienie;
nadzieję, tam, gdzie panuje rozpacz;
światło, tam, gdzie panuje mrok;
radość, tam, gdzie panuje smutek.
Spraw, abyśmy mogli
nie tyle szukać pociechy, co pociechę dawać;
nie tyle szukać zrozumienia, co rozumieć;
nie tyle szukać miłości, co kochać;
albowiem dając – otrzymujemy;
wybaczając – zyskujemy przebaczenie;
a umierając, rodzimy się do wiecznego życia.
Przez Chrystusa, Pana naszego, Amen.